Nguy cơ thiếu đất hiếm toàn cầu

Giá các kim loại đất hiếm tiếp tục duy trì gần mức cao kỷ lục giữa làn sóng chuyển đổi xanh và cuộc đua công nghệ toàn cầu, trong khi Trung Quốc, nhà sản xuất và tinh chế đất hiếm lớn nhất thế giới, áp dụng chính sách xuất khẩu chặt chẽ.

Xe chuyên dụng xúc đất chứa đất hiếm để đưa lên tàu ở miền đông Trung Quốc. Ảnh: AFP/Getty Images.

Theo ghi nhận của truyền thông quốc tế, nguồn cung toàn cầu về đất hiếm đột ngột thiếu hụt và chưa có dấu hiệu giảm nhiệt trong ngắn hạn đối với nhóm nguyên liệu thiết yếu này cho các ngành công nghiệp và quốc phòng tiên tiến. Theo Reuters, trong tháng 5/2025, giá dysprosium và terbium, hai kim loại được sử dụng trong nam châm hiệu suất cao, tăng gấp ba lần so với một tháng trước đó.

Trước đó, tháng 4/2025, Trung Quốc chính thức áp dụng hạn chế xuất khẩu đối với 7 kim loại đất hiếm, quyết định tác động đến chuỗi cung ứng vốn đóng vai trò trung tâm với các nhà sản xuất ô-tô, hàng không vũ trụ, chip bán dẫn và các nhà thầu quân sự toàn cầu. Động thái này cho thấy vị thế thống trị của Trung Quốc trong ngành khoáng sản thiết yếu và được coi là đòn bẩy trong đàm phán thương mại với Mỹ.

Nỗi lo ngày càng gia tăng khi các nhà sản xuất ô-tô tại Mỹ và châu Âu cảnh báo các hạn chế xuất khẩu nam châm, hỗn hợp và hợp kim đất hiếm có thể gây chậm trễ hoặc làm ngưng trệ sản xuất ô-tô toàn cầu nếu không có giải pháp kịp thời. Theo Business Insider, hãng Ford buộc phải tạm ngừng sản xuất tại nhà máy Chicago; BMW và Mercedes-Benz phải dự trữ nguyên liệu; Suzuki ngừng lắp ráp mẫu Swift…

Tình trạng tương tự cũng đang diễn ra tại Ấn Độ khi đang đối mặt khủng hoảng nhập khẩu nam châm cho ngành EV. Liên minh Đổi mới sáng tạo ô-tô, tổ chức thương mại đại diện cho các nhà sản xuất gồm General Motors, Toyota, Volkswagen, Hyundai bày tỏ mối lo ngại tương tự khi nêu rõ: “Nếu mất đi khả năng tiếp cận một cách đáng tin cậy với các nguyên tố và nam châm đất hiếm quan trọng, các nhà cung cấp ô-tô sẽ không thể sản xuất được nhiều linh kiện quan trọng như hộp số tự động, khung van điều chỉnh, bộ phát điện, nhiều loại động cơ, cảm biến, dây an toàn, loa, đèn, động cơ, trợ lực lái và camera”. 

Để đáp lại những lo ngại nêu trên, ngày 8/6, Global Times dẫn lời phát ngôn viên của Bộ Thương mại Trung Quốc (MOFCOM) giải thích rằng đất hiếm và các mặt hàng liên quan có cả ứng dụng dân sự và quân sự. Do đó, việc áp dụng kiểm soát xuất khẩu đối với các mặt hàng như vậy là phù hợp với thông lệ quốc tế, không phân biệt đối xử, không nhắm vào bất kỳ quốc gia cụ thể nào. Việc thực hiện kiểm soát xuất khẩu nhằm bảo vệ tốt hơn an ninh và lợi ích quốc gia, cũng như thực hiện các nghĩa vụ quốc tế về không phổ biến vũ khí hạt nhân, qua đó phản ánh lập trường nhất quán của nước này trong việc duy trì hòa bình thế giới và ổn định khu vực.

Với sự phát triển mạnh mẽ của các ngành công nghiệp như robot và xe năng lượng mới, nhu cầu toàn cầu về đất hiếm trung bình và nặng trong các lĩnh vực dân sự tiếp tục tăng, Trung Quốc luôn xem xét các nhu cầu và mối quan tâm chính đáng của các quốc gia khác. Đến nay, MOFCOM phê duyệt một số đơn xin cấp phép xuất khẩu các mặt hàng liên quan đất hiếm và sẽ tiếp tục tăng cường quy trình phê duyệt. Cơ quan này cũng khẳng định sẵn sàng tăng cường giao tiếp và đối thoại với các nước liên quan về chính sách kiểm soát xuất khẩu đất hiếm để thúc đẩy thương mại tiện lợi và hợp quy.

Theo Reuters, trong động thái nhằm xoa dịu các đối tác, ngày 8/6, MOFCOM tuyên bố sẵn sàng thiết lập “kênh xanh” dành cho các hồ sơ đủ điều kiện để đẩy nhanh quy trình xét duyệt và phê duyệt xuất khẩu đất hiếm cho các công ty thuộc Liên minh châu Âu (EU). Quyết định này đánh dấu sự tiến triển trong việc giải quyết các vấn đề gây khó khăn cho mối quan hệ song phương và thúc đẩy sự minh bạch trong các chính sách quản lý đất hiếm.

Các nhà ngoại giao, hãng ô-tô và lãnh đạo doanh nghiệp ở Ấn Độ, Nhật Bản và châu Âu đang khẩn trương sắp xếp các cuộc gặp với giới chức Trung Quốc nhằm thúc đẩy cấp phép xuất khẩu nam châm đất hiếm nhanh hơn. Giới doanh nghiệp toàn cầu nói chung cũng hy vọng sẽ có thêm nhiều giấy phép được cấp sau cuộc điện đàm giữa Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Donald Trump vào tuần trước và chờ đợi tín hiệu tích cực từ vòng đàm phán thương mại song phương lần thứ hai tại London (Anh) vào ngày 9/6. 

Trung Quốc hiện dẫn đầu sản lượng khai thác đất hiếm toàn cầu, chiếm khoảng 60 - 69%, đồng thời nắm 85 - 90 % khả năng tinh chế và sản xuất nam châm đất hiếm. Mặc dù gọi là “đất hiếm”, các nguyên tố này không hẳn là hiếm về trữ lượng (khoảng 120 triệu tấn toàn cầu, theo US Geological Survey) mà hiếm ở khả năng khai thác hiệu quả. Việc tinh chế đòi hỏi công nghệ cao, chi phí lớn và thường gây ô nhiễm, khiến nhiều nước phải phụ thuộc vào năng lực xử lý của Trung Quốc, nơi có chi phí rẻ và hạ tầng hoàn chỉnh hơn.

(Nguồn: baodanang.vn)

Link gốc: https://www.baodanang.vn/channel/5408/202506/nguy-co-thieu-dat-hiem-toan-cau-4008386/